ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ Β. ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΟΥ Σ.Ε.Ν. ΣΤΗΝ 1η ΣYNANTHΣH ΔIKTYOY AΫΛHΣ ΠOΛITIΣTIKHΣ KΛHPONOMIAΣ
Τέχνες χειρός, από το μακρινό παρελθόν (1872) στο σήμερα και το αύριο με όχημα τον Σύλλογο Εκπαιδεύσεως Νεανίδων-Σ.Ε.Ν.
Εκπροσωπώντας τον Σ.Ε.Ν. δηλ. τον Σύλλογο Εκπαιδεύσεως Νεανίδων, ως Πρόεδρός του, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οργανωτική επιτροπή για την πρόσκληση να συμμετάσχουμε στην 1η Συνάντηση του Δικτύου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μας δίνεται έτσι η δυνατότητα να παρουσιάσουμε και να αναδείξουμε τη φυσιογνωμία και τις δράσεις ενός Συλλόγου που κατόρθωσε να δρασκελίσει τρεις αιώνες, από τον μακρινό 19ο μέχρι τον σημερινό 21ο και να εορτάσει 150 χρόνια συνεχούς παρουσίας (εικ.1).
εικ. 1
( στην πρώτη αυτή φωτογραφία βλέπουμε τον λόγο που εκφώνησε η Ελένη Παπαρηγοπούλου, πρώτη προέδρος του Συλλόγου, με αφορμή την επίσημη εγκατάσταση του Εργαστηρίου του Συλλόγου στο Ζάππειο, παρουσία της Βασίλισσας Όλγας, της οποίας μάλιστα το ένδυμα είχε υφανθεί στο ίδιο Εργαστήριο λίγο καιρό πριν). Το γεγονός της μακροβιότητας του Συλλόγου Υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως, όπως ήταν ο πρωταρχικός τίτλος το 1872, έτος ίδρυσής του, από μόνο του παρουσιάζει ενδιαφέρον και είναι όντως άξιο προσοχής. Θα έλεγα ωστόσο πως πέραν της μακροβιότητας άξια μελέτης είναι η ίδια η φύση του εγχειρήματος, και ιδιαίτερα οι στόχοι που τέθηκαν εξαρχής και αφορούσαν την επαγγελματική θωράκιση γυναικών που ανήκαν στις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα όχι μόνο να εξασκηθούν στις αρμόζουσες για το φύλο τους τέχνες χειρός αλλά και να ενσωματωθούν στη συνέχεια στις αμειβόμενες εργαζόμενες του Συλλόγου (εικ.2).
εικ.2
Κι αυτό χάρη στο γεγονός ότι ο Σύλλογος διέθετε ικανό αριθμό τμημάτων στο Εργαστήριό του, στα οποία μπορούσαν να απορροφηθούν όσες μαθήτριες το επιθυμούσαν και είχαν ολοκληρώσει την εξάσκησή τους. Εκπαίδευση και μελλοντική πρόσληψη έννοιες κάθε άλλο παρά αυτονόητες για τον γυναικείο πληθυσμό της εποχής που ο Σύλλογος Κυριών υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως έκανε τα πρώτα δειλά του βήματα. Δεν είναι τυχαίο που στη σύσταση του Συλλόγου, πέραν των φιλάνθρωπων κυριών της ανώτερης αστικής τάξης, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η πολύ σημαντική παιδαγωγός Καλλιόπη Κεχαγιά, η οποία και χάραξε τις κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες έμελλε να βαδίσει ο Σύλλογος καθ΄όλη τη διάρκεια των 150 χρόνων.
Μ΄άλλα λόγια η εκπαίδευση που παρείχε ο Σύλλογος γινόταν ένα δυνατό όπλο για μια αξιοπρεπή διαβίωση για ένα σημαντικό αριθμό γυναικών, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που διασώζει το πολύτιμο ψηφιοποιημένο πλέον αρχείο του Συλλόγου. Να σημειώσω εδώ ενημερωτικά πως οι εκπαιδευτικές δράσεις του Σ.Ε.Ν δεν αφορούσαν αποκλειστικά τις τέχνες χειρός. Το Νοσοκομικό Παιδευτήριο που ιδρύει ο Σύλλογος το 1875 λόγου χάριν και εκπαιδεύει νοσοκόμες για κατ΄οίκον νοσηλεία ή η δημιουργία το 1890 του Προτύπου Ελληνικού Παρθεναγωγείου υπό τη διεύθυνση της Καλλιόπης Κεχαγιά αλλά και η Μέση Αστική Σχολή ή η Σχολή Παιδοκόμων στους νεότερους χρόνους, αποτυπώνουν τον γενικότερο παιδευτικό χαρακτήρα του Σ.Ε.Ν. Ο περιορισμένος χρόνος ωστόσο δεν μου επιτρέπει να αναφερθώ διεξοδικότερα στα επιμέρους στοιχεία της ταυτότητας του Συλλόγου και στις πολυσχιδείς δραστηριότητες που ανέπτυξε. Να πω μόνο πως με αφορμή τον εορτασμό των 150 χρόνων από την ίδρυσή του το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου προγραμμάτισε την έκδοση ενός επετειακού τόμου που ρίχνει φως στα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν εθελοντικά στο μοναδικό αυτό εγχείρημα, όσο και στο ενδιαφέρον πλέγμα δραστηριοτήτων που δημιουργήθηκε στην πορεία των 150 χρόνων και σφράγισε ανεξίτηλα τη φυσιογνωμία του. Αυτή τη στιγμή ο τόμος βρίσκεται στο τυπογραφείο και ευελπιστούμε να τον έχουμε στα χέρια μας πριν το τέλος του χρόνου. Μέσα στις σελίδες του γίνεται εκτενής αναφορά στα έργα χειρός των διαφόρων εργαστηρίων του Σ.Ε.Ν. που συντέλεσαν στην εδραίωση της φήμης του. Το ευρύτερο αθηναικό κοινό και όχι μόνο γνώρισε τον Σύλλογο μέσα από τα περίτεχνα κεντήματα, τις αραχνοΰφαντες δαντέλες, τα χαλιά και τα πάσης φύσεως υφαντά που έγιναν συνώνυμα της ποιότητας και τις υψηλής αισθητικής. Αρετές που τους επέτρεψαν να εισδύσουν στα ανάκτορα, στα σαλόνια της αστικής τάξης, στα μεγάλα ξενοδοχεία της χώρας αλλά και αλλού και να προβάλλουν δυναμικά σημαντικές όψεις της λαϊκής μας παράδοσης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στην πορεία των 150 χρόνων πολλά άλλαξαν, όπως ήταν αναμενόμενο, αν αναλογιστεί κανείς τις ποικίλες αναταράξεις που καθόρισαν την πορεία του νεότερου ελληνισμού. Δραστηριότητες προστέθηκαν, άλλες εγκαταλείφθηκαν γιατί δεν ανταποκρίνονταν στις συνθήκες της εποχής. Το αμετάβλητο ωστόσο στοιχείο ταυτότητας του Συλλόγου στάθηκε πάντοτε ο παιδευτικός του χαρακτήρας. Αυτό είναι που συνδέει το τότε με το τώρα, ως ένα αόρατο νήμα βγαλμένο από τα εξαιρετικά του εργαστήρια. Αυτά τα ίδια εργαστήρια που στην πορεία των χρόνων δημιούργησαν έργα χειρός απαράμιλλης τέχνης (εικ. 3Α,3Β,3Γ.3Δ).
εικ. 3Α
εικ. 3Β
εικ.3Γ
εικ.3Δ
Έργα χειρός που με την παρουσία τους σε εγχώριες και διεθνείς εκθέσεις συχνά απέφεραν στο Σύλλογο μετάλλια και επαίνους που σήμερα αποτελούν τεκμήρια μιας εξαιρετικής πορείας (εικ. 4Α, 4Β).
εικ. 4Α
εικ. 4Β
Ας εστιάσουμε όμως στο σήμερα. Σε αυτή τη νέα πορεία που ξεκίνησε στις απαρχές του 21ου αι. και μοιάζει να εμπνέει ένα ολοένα και περισσότερο διευρυμένο κοινό και μάλιστα εσχάτως και των δύο φύλων. Δειλά δειλά, το 2006, ο Σ.Ε.Ν θέλησε να ξανασυναντηθεί με το παιδευτικό του παρελθόν, απευθυνόμενος αυτή τη φορά σε ένα ευρύ κοινό που θα ήθελε μέσα από επιμορφωτικά σεμινάρια να ζωντανέψει και πάλι παραδοσιακές τεχνικές κεντήματος. Κι έτσι ήρθαν στην επιφάνεια ξεχασμένες, από τις γυναίκες των αστικών κέντρων, βελονιές, όπως η πατή, η γαζωτή, η ασταχωτή, η ελεύθερη Αττικής, η περαστή της Ηπείρου, η βελονιά της Περγάμου και άλλες πολλές. Το παραδοσιακό κέντημα ήταν μόνο η αρχή. Με γοργό ρυθμό τις επόμενες χρονιές και άλλες τέχνες χειρός ήρθαν να προστεθούν και να πλουτίσουν τα σεμινάρια αυτά, όπως η υφαντική (εικ. 5Α, 5Β, 5Γ),
εικ. 5Α
εικ. 5Β
εικ.5Γ
η κομποδετική (εικ. 6Α, 6Β),
εικ. 6Α
εικ. 6Β
η ραπτική (εικ.7),
εικ. 7
το πλέξιμο (εικ. 8),
εικ. 8
οι διαφορετικές τεχνικές κατασκευής δαντέλας ( βελονάκι, λασέ, μπιμπίλα, φριβολιτέ, κοπανέλι) (εικ. 9Α, 9Β, 9Γ, 9Δ),
εικ.9Α
εικ. 9Β
εικ. 9Γ
εικ. 9Δ
το κόσμημα και οι τεχνικές του (εικ. 10Α, 10Β) κλπ.
εικ. 10Α
εικ. 10Β
Και σήμερα σεμινάρια σχεδίου μόδας και styling (εικ.11)
εικ. 11
αλλά και φωτογραφίας (εικ. 12Α, 12Β),
εικ.12Α
εικ12Β
ολοκληρώνουν τον παιδευτικό κύκλο που συγκεντρώνει γύρω του περί τους 500 και πλέον συμμετέχοντες. Πλάι δε στους ετήσιους αυτούς κύκλους σεμιναρίων και μια πλειάδα εργαστηρίων (workshops) περιορισμένου χρόνου με καταξιωμένους στο είδος τους χειροτέχνες αφήνουν πλούσιο αποτύπωμα στο πλέγμα δραστηριοτήτων του Συλλόγου. Να αναφέρω ενδεικτικά τα ακόλουθα εργαστήρια: κατασκευής πάνινου καπέλου με την Κατερίνα Καρούσου (εικ. 13Α, 13Β),
εικ. 13Α
εικ. 13Β
Τερζίδικου Κεντήματος με τον Άρη Τζονευράκη (εικ. 14Α, 14Β)
εικ. 14Α
εικ. 14Β
και τεχνικών δεσίματος μαργαριταριών με τη Μαρία Λιώνη (εικ. 15).
εικ. 15
Παιδευτική επομένως και η νέα πορεία του Σ.Ε.Ν., όπως ακριβώς την είχαν οραματιστεί οι πρωτεργάτες του εγχειρήματος, αλλά προσαρμοσμένη πλέον στις νέες απαιτήσεις της κοινωνίας που, στην πορεία των χρόνων, βίωσε σημαντικές τομές και ρήξεις με το παρελθόν, που έμελλαν να αλλάξουν δραστικά τις συνθήκες της γυναικείας παρουσίας στον χώρο της εργασίας αλλά και της εκπαίδευσης γενικότερα. Το σημαντικό ίσως για τη σημερινή μετεξέλιξη του Σ.Ε.Ν. είναι ότι κατόρθωσε μέσα στη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης να αφουγκραστεί τις ανάγκες μιας δοκιμαζόμενης κοινωνίας και να προσφέρει διεξόδους δημιουργικής απασχόλησης και όχι μόνο, καθώς, σε αρκετές περιπτώσεις, γνώσεις που αποκτήθηκαν στα πολυάριθμα σεμινάριά του, αποτέλεσαν τον πυρήνα για μελλοντική βιοποριστική εξασφάλιση. Κατόρθωσε επίσης τις δυσμενείς συνθήκες που δημιούργησε η πρωτόγνωρη εμπειρία της πανδημίας και του συνεπακόλουθου εγκλεισμού, να τις μετατρέψει σε ευκαιρία γνωριμίας με τη νέα διαδικτυακή μορφή μαθημάτων που προσέφεραν τη δυνατότητα παρακολούθησης σε ενδιαφερόμενους από την περιφέρεια αλλά και το εξωτερικό, με εντυπωσιακά , για το καινοφανές του εγχειρήματος, αποτελέσματα, που αποτυπώθηκαν με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο στην ετήσια έκθεση “Δημιουργώντας “ του 2022 (εικ. 16Α, 16Β, 16Γ, 16Δ).
εικ.16Α
εικ 16Β
εικ.16Γ
εικ.16Δ
Θα έλεγα πως τα τελευταία χρόνια ένας ισχυρός άνεμος εξωστρέφειας πνέει στους κόλπους του Σ.Ε.Ν, κάτι που αποτυπώνεται σε ποικίλες δράσεις που προγραμματίζονται, όπως λ.χ. το άνοιγμα του πωλητηρίου του σε χειροτέχνες που το έργο τους διασταυρώνεται με τις ευρύτερες αναζητήσεις του Συλλόγου. Ή το να δοθεί η δυνατότητα σε όποιον το επιθυμεί να έχει άμεση πρόσβαση στο σημαντικό αρχείο σχεδίων κεντημάτων του Σ.Ε.Ν. κάτι που θα είναι εφικτό μετά την σχεδιαζόμενη καταγραφή του αρχείου. Τέλος δεν είναι τυχαίο πως στα άμεσα σχέδια του Σ.Ε.Ν. περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων η μετατροπή του μοναδικού Ιστορικού Υφαντουργείου, που στεγάζεται στο κτίριο της οδού Αμαλίας, την πρωταρχική ιδιόκτητη έδρα του Συλλόγου Κυριών υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως από τα τέλη του 19ου αι., σε επισκέψιμο χώρο προκειμένου ένα ευρύτερο κοινό να έρθει σε επαφή με αυτή την σπάνια κιβωτό της υφαντικής τέχνης, ένα καλά κρυμμένο μυστικό στην καρδιά αυτής της πόλης. Έναν χώρο στον οποίο φυλάσσονται χειροκίνητοι αργαλειοί και εργαλεία της προβιομηχανικής κλωστοϋφαντουργίας του 19ου και 20ού αι. (εικ 17Α, 17Β, 17Γ, 17Δ).
εικ. 17Α
εικ 17Β
εικ. 17Γ
εικ. 17Δ
Έναν χώρο ιδιαίτερα αγαπητό και φιλόξενο για όσους παρακολουθούν τα ετήσια μαθήματα υφαντικής που περιλαμβάνουν ύφανση σε τελάρο, σε αργαλειό και φυτικές και χημικές βαφές.
Κλείνοντας επιγραμματικά θα έλεγα πως όλοι εμείς που ασχολούμαστε εθελοντικά με τον Σύλλογο Εκπαιδεύσεως Νεανίδων προσπαθούμε να μπολιάσουμε πάνω στο σώμα της παλιάς ιστορίας τα ανανεωμένα χαρακτηριστικά της νέας πορείας που οραματιζόμαστε. Ελπίζουμε να το καταφέρουμε.
